Jak zostać maszynistą?

Zawód maszynisty należy do grupy zawodów regulowanych. Aby prowadzić pociąg, kandydat musi spełnić określone wymagania dotyczące wieku, wykształcenia, stanu zdrowia, w tym wymogów fizycznych i psychicznych oraz odbyć szkolenia i zdać egzaminy. W naszym kraju przepisy nakładają także wymóg niekaralności. Uprawnienia maszynisty zdobyte w Polsce będą uznawane także w pozostałych państwach członkowskich Unii Europejskiej.

Kim jest maszynista?

Maszynista to osoba uprawniona do samodzielnego prowadzenia pojazdów kolejowych i pociągów na sieci kolejowej. Musi posiadać licencję i świadectwo maszynisty. Wymóg ten nie dotyczy prowadzących pojazdy kolejowe na liniach wydzielonych, bocznicach oraz na torze zamkniętym, gdzie nie odbywa się normalny ruch pociągów (np. w czasie budowy lub modernizacji linii).

Wymagania

Każdy kandydat może starać się samodzielnie o uzyskanie licencji. Kolejne szkolenie na świadectwo maszynisty wymaga zatrudnienia u przewoźnika kolejowego lub zarządcy infrastruktury. Warto podkreślić jednak, że szkolenie i egzamin na licencje maszynisty mogą być finansowane np. przez Powiatowe Urzędy Pracy, które posiadają programy finansujące przeszkolenie osoby bezrobotnej do zawodu. Również część przewoźników kolejowych i zarządców infrastruktury kolejowej, podpisując stosowną umowę z kandydatem, decyduje się na sfinansowanie szkolenia i egzaminu.

Co ważne, od kandydatów nie oczekuje się wykształcenia kierunkowego. Niezbędna wiedza zostanie przekazana podczas szkolenia, które łącznie (dla licencji i świadectwa) w zależności od rodzaju uprawnień do prowadzenia określonego rodzaju pojazdów może trwać nawet do 18 miesięcy. Ukończenie szkoły kolejowej lub niektórych kierunków studiów może jednak skrócić ten czas dzięki zwolnieniu ze szkolenia na licencję.

Proces szkolenia maszynisty

licencja
• 2 miesiące szkolenia
• wydaje Prezes UTK

świadectwo
• 10 -16 miesięcy szkolenia
• wydaje przewoźnik lub zarządca infrastruktury

Licencja maszynisty

Pierwszym z dokumentów niezbędnych do zdobycia, aby kandydat mógł w przyszłości zasiąść za nastawnikiem i samodzielnie poprowadzić pociąg jest licencja maszynisty. Potwierdza ona spełnienie przez posiadacza minimalnych wymagań pod względem warunków zdrowotnych, podstawowego wykształcenia oraz ogólnych umiejętności zawodowych. Jest dokumentem międzynarodowym, uznawanym na obszarze wszystkich państw członkowskich UE.
Licencję maszynisty może uzyskać osoba, która:

1) nie była karana za przestępstwo umyślne;
2) ukończyła 18 lat;
3) ma co najmniej wykształcenie zasadnicze zawodowe lub zasadnicze branżowe;
4) spełnia odpowiednie wymagania zdrowotne, fizyczne i psychiczne;
5) odbyła szkolenie i zdała egzamin na licencję maszynisty.

Wymogi zdrowotne

Pierwszym krokiem w celu zdobycia uprawnień maszynisty powinno być przejście badań lekarskich. Do ich przeprowadzenia uprawnione są ośrodki medyczne wpisane na listę. Praca na stanowisku maszynisty wiąże się z dużą odpowiedzialnością i wymaga bardzo dobrego stanu zdrowia. Nie jest to praca dla każdego. Odpowiednio wczesna ocena stanu zdrowia pozwoli na podjęcie decyzji związanych z karierą zawodową, a w wielu przypadkach pozwoli uniknąć niepotrzebnych kosztów oraz zaoszczędzić czas związany ze szkoleniem. Orzeczenia lekarskie wystawiane są na okres dwóch lat. Jest to wystarczający czas na uzyskanie licencji maszynisty.

Szkolenie na licencję

Kolejnym krokiem jest odbycie szkolenia z ogólnej wiedzy zawodowej, które trwa niespełna 300 godzin i składa się z zajęć teoretycznych i praktycznych, jednak bez zagadnień dotyczących bezpośrednio prowadzenia pociągów.
Na zakończenie szkolenia przeprowadzany jest egzamin testowy. Szczegółowe informacje o szkoleniach i egzaminach, w tym o miejscach, terminach rozpoczęcia, programach, harmonogramie i cenach szkoleń znajdują się na stronach internatowych ośrodków szkolenia i egzaminowania maszynistów.

Nie wszyscy kandydaci są zobowiązani do odbycia takiego szkolenia. Przepisy przewidują zwolnienie dla osób:
• posiadających dyplom albo inny dokument potwierdzający kwalifikacje zawodowe w zawodach, w których programy kształcenia zawierają zagadnienia z zakresu budowy pojazdów szynowych, ruchu kolejowego i sygnalizacji kolejowej,

lub

• które ukończyły studia wyższe na kierunkach zawierających w programach studiów zagadnienia z zakresu budowy pojazdów szynowych, ruchu kolejowego i sygnalizacji kolejowej.

Oznacza to, że prawo do egzaminu na licencję maszynisty w trybie eksternistycznym mają absolwenci szkół kolejowych na poziomie średnim oraz absolwenci studiów wyższych na kierunkach związanych z transportem kolejowym. Ważne, aby programy nauczania w jak najpełniejszym zakresie obejmowały wymienione zagadnienia.
Osoby, które ukończyły szkołę podstawową i zastanawiają się nad podjęciem pracy na kolei zachęcamy, aby rozważyły możliwość dalszej nauki na kierunku kolejowym. Kierunkiem najbliższym maszyniście jest technik elektroenergetyk transportu szynowego. Również osoby po kierunkach technik transportu kolejowego oraz technik automatyk sterowania ruchem kolejowym mogą w łatwiejszy sposób uzyskać licencję maszynisty.
Sam egzamin ma formę testu, na który składa się 100 pytań w kilkunastu blokach tematycznych, spośród których największe znaczenie mają:

• technika prowadzenia ruchu kolejowego,
• sygnalizacja kolejowa,
• hamulce,
• budowa pojazdów kolejowych.

Egzamin jest zaliczony przy uzyskaniu 75% poprawnych odpowiedzi, z czego przynajmniej połowy możliwych do zdobycia punktów z każdego bloku oraz 100% z bloku dotyczącego sygnalizacji. Kandydaci, którzy osiągną taki wynik, otrzymują od ośrodka szkolenia i egzaminowania świadectwo poświadczające zdanie egzaminu.

Wydanie licencji

Po uzyskaniu orzeczenia lekarskiego oraz świadectwa zdania egzaminu na licencję maszynisty należy złożyć wniosek o wydanie licencji maszynisty. Na stronie UTK można zapoznać się z wzorami potrzebnych dokumentów oraz z listą załączników. Wniosek można złożyć w formie elektronicznej za pomocą interaktywnego formularza w Systemie Obsługi licencji Maszynisty. Należy pamiętać o przesłaniu zdjęcia oraz skanu podpisu o odpowiedniej rozdzielczości, ponieważ trafią one na Twoją kartę licencji. Przepisy dopuszczają również złożenie wniosku w formie papierowej. Jeśli wniosek nie zawiera braków lub błędów, to możesz spodziewać się wydania licencji maszynisty w ciągu 30 dni od jego złożenia.

Dokument jest ważny przez 10 lat. Po upływie tego czasu należy złożyć wniosek o przedłużenie jego ważności. Niezbędna jest również aktualizacja wszelkich danych we wniosku, które uległy zmianie już po wydaniu dokumentu. Są to m. in. zmiany wymagające wymiany dokumentu – np. informacja o ograniczeniach zdrowotnych (wymóg używania szkieł korekcyjnych).

Licencje maszynisty uzyskane przez osoby, które ukończyły 18 lat, do czasu ukończenia przez nie 20 lat, są ważne wyłącznie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Dopiero po ich ukończeniu mogą się nimi posługiwać na terenie całej Unii Europejskiej.

Świadectwo maszynisty

Kolejnym krokiem do zawodu maszynisty jest uzyskanie świadectwa maszynisty. Warunkami do tego niezbędnymi są:

1) posiadanie licencji maszynisty;
2) odbycie szkolenia i zdanie egzaminu;
3) uzyskanie orzeczenia lekarskiego potwierdzającego spełnienie wymagań zdrowotnych.

Szkolenie na świadectwo maszynisty zajmuje od 10 do 16 miesięcy. Jest to uzależnione od kategorii zdobywanych uprawnień.

Przewidziane są dwie kategorie uprawnień: „A” i „B”, które można ograniczyć do następujących podkategorii, związanych z charakterystyką wykonywanych zadań oraz rodzaju przewozów:

• A1 dla lokomotyw manewrowych;
• A2 dla pociągów roboczych;
• A3 dla kolejowych pojazdów specjalnych;
• A4 dla wszelkich innych lokomotyw, kiedy używane są do przetaczania;
• A5 dla taboru kolejowego nieobjętego wyżej wymienionymi kategoriami;
• B1 dla przewozu osób;
• B2 dla przewozu towarów.

Na tym etapie kandydat musi być już zatrudniony u uprawnionego przewoźnika kolejowego lub zarządcy infrastruktury. Pracodawca kieruje go na badania lekarskie w celu uzyskania świadectwa maszynisty oraz na szkolenie do ośrodka (maksymalnie 2480 godz.) w celu zapoznania się z typami pojazdów kolejowych i infrastrukturą kolejową. Program szkolenia składa się z czterech części: stażu stanowiskowego i szkolenia praktycznego, szkolenia teoretycznego, prowadzenia pojazdu kolejowego pod nadzorem oraz fakultatywnego szkolenia przy użyciu symulatora kolejowego. Pierwsza część szkolenia składa się z trzech modułów: pracy przy naprawie i utrzymaniu taboru kolejowego, przy czynnościach rewidenta taboru oraz przy czynnościach maszynisty.

Warto zaznaczyć, że przepisy przewidują możliwość skrócenia czasu szkolenia w części praktycznej o okres zatrudnienia kandydata na stanowisku rewidenta taboru lub innym, na którym wykonywał on czynności obejmujące naprawę i utrzymanie taboru kolejowego. W zależności od podkategorii moduł dotyczący naprawy i utrzymania taboru kolejowego liczy od 180 do 260 godzin szkoleniowych, natomiast moduł dotyczący pracy przy czynnościach rewidenta 40 godzin.

Szkolenie kończy się egzaminem składającym się z części teoretycznej (test) oraz praktycznej (jazda na pojeździe).
Po zdaniu egzaminu i wydaniu pierwszego świadectwa kandydat staje się pełnoprawnym maszynistą. Dokument ten określa jego uprawnienia w zakresie znajomości taboru i infrastruktury, po której może on prowadzić pociągi. Ich rozszerzenie np. o nową kategorię/podkategorię, nowy typ pojazdu kolejowego czy nową infrastrukturę będzie się wiązało z koniecznością zdania kolejnego sprawdzianu wiedzy i umiejętności w formie jazdy praktycznej. W razie zmiany miejsca pracy otrzyma on od dotychczasowego pracodawcy odpis świadectwa zawierający wszelkie niezbędne informacje o posiadanych kwalifikacjach zawodowych i doświadczeniu.

Pracodawca może zastrzec w umowie o pracę z kandydatem na maszynistę klauzulę zobowiązującą do zwrotu części albo całości kosztów szkolenia w przypadku rozwiązania lub wygaśnięcia umowy o pracę przed ustalonym terminem z winy pracownika.

Należy pamiętać, że świadectwo maszynisty jest dokumentem międzynarodowym i uprawnia posiadacza do prowadzenia pociągów również poza granicami Polski, jeśli pracodawca skieruje go do rozszerzenia uprawnień w zakresie znajomości infrastruktury i niezbędnego języka obcego w zagranicznym ośrodku szkolenia i egzaminowania. Posiadacz licencji maszynisty wydanej w Polsce może ubiegać się o pracę i wydanie świadectwa maszynisty w pozostałych państwach UE na zasadach przewidzianych przez lokalne przepisy.

Chętnym do rozpoczęcia kariery w zawodzie maszynisty radzimy, aby kroki w tym kierunku podjęli odpowiednio wcześnie, np. już na etapie wyboru szkoły ponadpodstawowej. Ważne jest pozyskanie informacji o zapotrzebowaniu na maszynistów w danym regionie kraju. Tam, gdzie jest ono mniejsze, kandydaci do wejścia do zawodu mogą zmierzyć się z trudnościami w znalezieniu pracodawcy (co jest wymagane już na etapie szkolenia na świadectwo maszynisty) lub z decyzją o zmianie miejsca zamieszkania. Wierzymy jednak, że świadomie podjęta decyzja o wyborze takiej ścieżki kariery będzie przynosiła każdego dnia satysfakcję z wykonywania tak odpowiedzialnej i wymagającej pracy.

Licencja maszynisty

Część I – Szkolenie na licencję maszynisty – 298 h

Świadectwo maszynisty

Część II – Staż stanowiskowy i szkolenie praktyczne – 500-800 h
Część III – Szkolenie teoretyczne (wykłady i zajęcia praktyczne) – 280-304 h
Część IV – Prowadzenie pojazdu kolejowego pod nadzorem – 500-1400 h

Źródło: UTK